किल्ले कर्नाळा
fORT kARNALA
ठिकाण – कर्नाळा
– रायगड – महाराष्ट्र – भारत
उंची – ४३९ मी.
(१४४० फूट)
डोंगररांग – सह्याद्री
प्रकार – गिरिदुर्ग
जवळचे गाव –
पनवेल
बांधकाम – ई.स.
१४०० चे पूर्वीचे देवगिरीचे यादव व तुघलकांच्या काळात.
‘माथेरान’च्या
सफल ट्रेकनंतर ठरवलेलं प्रत्यक्षात आणलं, की ट्रेकिंगला छंद बनवायचा. पण जायचं कसं
आणि कोणासोबत, हा प्रश्न होता. मग थोडं नेट सर्फिंग केलं, तेव्हा पुण्यात काही
ट्रेक ग्रुप्स असल्याची माहिती मिळाली. त्यात एक ‘ट्रेक डी’ (Trek Di) नावाचा
ग्रुप दिसला. त्यांचा एक दिवसाचा ट्रेक जाणार होता. विचार केला, या ट्रेकपासूनच
सुरुवात करावी. मग शनिवारी ‘ट्रेक डी’ (Trek Di) च्या ऑफिसला फोन केला, एवढ्या तत्काळ
ते ट्रेकचे पैसे घेतील का? हा प्रश्न होताच. फोन केल्यानंतर ते म्हणाले, तुम्ही
अजूनही पैसे देऊ शकता. मग दुपारी लंच ब्रेकमध्ये त्यांच्या ऑफिसमध्ये जाऊन कार्ड
पेमेंट केलं. मग मी त्यांना विचारलं, की कुठे भेटायचं? तर त्यांनी विचारलं, की
तुम्ही कुठे राहता? मी आकुर्डीला माझ्या बहिणीबरोबर होस्टेलमध्ये राहत होते. मग
त्यांनी सांगितलं, की रविवारी सकाळी ०६.३० वाजता आमची गाडी निगडी जवळून तुम्हाला
पिक अप करेल. गाडीमध्ये आमचा लीडर निनाद मांडके आहे. त्यांनी मला त्याचा मोबाईल
नंबर दिला आणि माझं ट्रेकला जायचं पक्क ठरलं. ट्रेकला येणारे सर्व अनोळखी असणार, ग्रुप
नवीन असणार, पण गेलं की ओळख होते. म्हणून विचार पक्का केला.
रात्रभर
ट्रेकबद्दल एक्ससाइटमेंट वाटत होती. रात्री बहिणीला ट्रेकबद्दल सांगितलं. म्हणाली,
“जा, मजा कर”. सकाळी लवकर उठून तयार झाले. ०६.१५ वाजता पिक अप पॉईंटला जाऊन ट्रेक
गाडीची वाट पाहत उभी राहिले. ०६.३० वाजून गेले तरी गाडी आली नाही, म्हणून ट्रेक
डीच्या लीडरला कॉल केला. तो म्हणाला, “आम्ही निगडीच्या जवळच आहोत, पोहोचू थोड्याच
वेळात. गाडी ७ वाजता आली. लीडरने गाडीचे दार उघडले आणि मी आत चढले. छोटी बसच होती.
आधी बाकीचे सगळे ट्रेक सवंगडी येऊन बसले होते. एकदम मागच्या सीटवर ३ मुली बसल्या
होत्या, मी तिथे त्यांच्या शेजारी जाऊन बसले. गाडी सुरू झाली.
गाडीत आम्ही
एकूण ११ जण होतो. सगळे माझ्याप्रमाणेच एक्ससाईटेड दिसले. नंतर कळले, की त्यातले ३
जण व्यावसायिक ट्रेकर्स, तर एक-दोन जण प्रथमच ट्रेकला येत होते. हळूहळू सगळ्यांची
ओळख झाली. ग्रुप लहान असल्यामुळे सगळ्यांशी बोलणं झालं. पनवेल क्रॉस केलं आणि
आतुरता शिगेला पोहोचली. गाडीत खेळ खेळला, गप्पा मारल्या, मजा केली आणि शेवटी आमची
गाडी गडाच्या पायथ्यापर्यंत पोहोचली.
माझ्या ट्रेक
मोहिमेतला पहिला गड आणि दुसरा ट्रेक!
किल्ले कर्नाळा!
२० नोव्हेंबर
२०१६ रविवार.
किल्ल्यांमध्ये
असणाऱ्या टाक्यांवरून हा किल्ला सातवाहनकालीन असावा असे वाटते. मात्र याचा उल्लेख
यादवकाळात आढळतो. शिवरायांनी १६५७ मध्ये किल्ला घेतला. पुरंदरच्या तहामध्ये
मोगलांना देण्यात येणाऱ्या २३ किल्ल्यांमध्ये कर्नाळा किल्ल्याचा समावेश होता. यानंतर
सन १६७० नंतर महाराजांच्या सैन्याने छापा घालून कर्नाळा किल्ला सर केला आणि
पावसाळा सुरू होण्यापूर्वी सर्व कल्याण प्रांत काबीज केला. पुढे संभाजी
महाराजांच्या काळात किल्ला पुन्हा मोगलांनी घेतला. त्यानंतर तो पेशव्यांकडे गेला.
सन १८१८ मध्ये जनरल प्रॉथरने हा किल्ला घेतला. स्वातंत्र्य
सैनिक वासुदेव बळवंत फडके यांचे आजोबा या किल्ल्याचे किल्लेदार होते. किल्याआसपासचा
भूभाग पक्ष्यांच्या वैविध्यतेसाठी प्रसिद्ध आहे. हा परिसर कर्नाळा
अभयारण्य म्हणून
संरक्षित आहे. कर्नाळयाला एका वर्षात सुमारे १२५ ते १५० जातीचे पक्षी आढळतात. यात मोर,
बुलबुल, दयाळ, भारद्वाज, तितर, गरुड, घार, पोपट, सुतारपक्षी, कोतवाल, बहिरी ससाणा, शहाबाज इत्यादी जातींचे पक्षी आढळतात. सुमारे १२ चौरस
कि.मी. परिसरात पक्षी अभयारण्य उभारले आहे. हे अभयारण्य पनवेलपासून १२ किलोमीटर
अंतरावर, पाताळगंगेच्या खोर्‍यात आपटे-कल्हाया व रानसई-चिंचवण गावांच्या
पंचक्रोशीत वसलेले आहे. या ठिकाणी केव्हाही गेले तरी पाचपन्नास निरनिराळे पक्षी पाहायला
मिळतात. मलबार, व्हिसलिंग थ्रश, कोकीळ, फ्लायकॅचर, भोरडया, तांबट, पांढऱ्या पाठीची
गिधाडे, दयाळ शाहीनससाणा, टिटवी, बगळे असे अनेक पक्षी आढळतात.
अभयारण्यात तीन थरांचे जंगल आढळते. तळातील भागात दिंडा, वावडिंग, कारवी अशी झुडपे
आहेत. मध्य भागात पांगारा, बहावा, तामण, यांचे प्रमाण
जास्त आहे तर उंचावरच्या भागात जांभूळ, साग, आंबा, आईन हे वृक्ष आढळतात. पक्ष्यांव्यतिरिक्त भोकरे, रानमांजर, माकडे, ससे इत्यादी प्राणीही आढळतात. हे महाराष्ट्रातील पहिले पक्षी अभयारण्य आहे. कर्नाळा येथे निरनिराळया प्रकारचे वृक्षही आढळतात. हे सर्व पाहायला
तिकीट काढावं लागतं. लीडरने आम्हा सगळ्यांना एका ठिकाणी थांबायला सांगितलं आणि
त्याने तिकीट काढून आणलं. मग आधी आम्ही सेल्फी काढले. लीडरने नेहमीच्या ट्रेक
सूचना दिल्या. खास करून सूचना अशी, की “गडाला जाणारा रस्ता जंगलातून जातो. जंगलात
भरपूर पक्षी पाहायला मिळतात. आपल्यामुळे कोणालाही त्रास होणार नाही, याची दक्षता
घेणे आवश्यक आहे.” सर्वांनी सूचना ऐकल्या व आमचा कर्नाळा ट्रेक सुरू झाला.
राष्ट्रीय
महामार्गापासून पूर्वेकडील भागात असणार्‍या हरियाल व मोरटाका या निसर्गवाटा (नेचर
ट्रेल) पक्षीनिरीक्षणाच्या दृष्टीने महत्त्वाच्या वाटा आहेत. अभयारण्याच्या
राष्ट्रीय महामार्गापासून पश्चिमेकडील आणखी एक निसर्गवाट म्हणजे गारमाळ, या वाटेवर अनेक वैविध्यपूर्ण
वनस्पती आहेत.
सगळेच एकदम जोशात
होते. लांबवर पाहिलं तर अंगठ्याच्या आकाराचा कर्नाळ्याचा सुळका दिसतो. खूप सुंदर.
कधी तिथे पोहोचतोय असं झालं होतं. मध्येच रॉक पॅच, मध्येच पायवाट. खूप छान वाटत
होतं. आजूबाजूला पाहिलं तर खोल दरी. कर्नाळा किल्ला
समुद्रसपाटीपासून ४३९ मीटर उंचीवर आहे. दाट जंगलाची सावली आणि पक्ष्यांच्या
मधुस्वरांचा मागोवा घेत डोंगररांगांवरून चढताना तटबंदी लागते.
थरार! नुसता
थरार!
१ तास १५
मिनिटात आम्ही सगळे गडावर पोहोचलो. समोरच गडाचा अंगठ्याच्या आकाराचा पन्नास मीटर उंचीचा उत्तुंग कावळकडा दिसला.
जो काही
वेळापूर्वी लांबवरून पाहिला होता, तो इतक्या जवळून पाहून मन प्रसन्न झालं. पनवेलकडून मुबंईकडे येताना गोवा महामार्गावर एक सुळका
येणा-या-जाणा-यावर डोळे काढून उभा असतो, तोच हा कर्नाळ्याचा सुळका. बाकी गडाचा माथा लहान आहे. कर्नाळा
अभयारण्यामुळे हा किल्ला अधिक प्रसिद्ध आहे. वरती भवानी मातेचं मंदिर आहे.
त्याच्याजवळच ढासळलेल्या अवस्थेत एक वाडा आहे. सुळक्याच्या पायथ्याशी पाण्याची
टाकी व धान्याची कोठारे आहेत. सुळका एकदम खडा दगडी आहे. सुळका चढण्यासाठी अवघड आहे.
दोर घेऊन चढण्याचे तंत्र अवगत असेल, तर
चढायला मस्त आहे. आम्ही नवीन असल्यामुळे आम्ही चढलो नाही, खालूनच पाहिला. चक्क
अंगठ्याचा आकार. गडावरून दूरवर पाहिलं तर नजरेच्या टप्प्यातील
प्रबळगड, कलावंतीण, थोडं
दूरवर चंदेरी, माथेरान, राजमाची, मलंगगड, माणिकगड न्याहाळत आम्ही सगळे पूर्ण गड फिरलो. वेगवेगळ्या ठिकाणी
भरपूर फोटोही काढले. आजही कर्नाळा किल्ला पक्ष्यांचेच नाही तर पर्यटकांचेही
आकर्षणाचे केंद्र बनून उभा आहे.
काय गड आहेत!
महाराजांनी काय
वैभव दिलं आहे!
जय शिवराय!
गडाचा सगळा
परिसर फिरले. खूप फोटो काढले. मग एके ठिकाणी बसून आम्ही सगळ्यांनी डबा खाल्ला. एखाद्या
गडावरती जेवण करण्याची ही माझी पहिलीच वेळ होती. निसर्गाच्या सान्निध्यात असं
जेवताना खूप छान वाटत होतं. जेवता जेवता काही जणांनी आपापल्या ट्रेकचे अनुभव
सांगितले. मी पण माथेरानचा अनुभव सांगितला.
गडाचा सर्व
परिसर फिरून, ग्रुप फोटो काढून आम्ही सगळे थोड्या वेळाने उतरायला लागलो. चढताना
जितकं रोमांचक वाटलं होतं, तितकंच उतरतानाही वाटत होतं. गडावर असलेल्या पाण्याच्या
टाकीतून पाणी भरून घेतलं होतं. पाणी इतकं गोड होतं म्हणून सांगू! वाह!
गड चढल्यामुळे
पाय थोडे दुखायला लागले होते. हे उतरताना जास्त जाणवत होतं. मग मी निनाद (लीडर)
सोबत गप्पा मारत उतरले. खाली आल्यावर अभयारण्य पाहायला गेलो. काही पक्षी पिंजऱ्यात
ठेवलेले दिसले. एका पिंजऱ्यात एक लाल डोळ्याचं घुबड होतं, कित्ती सुंदर होतं ते! Cute
च म्हणायला हवं! त्याचाही फोटो काढला. बाकी बरेच पक्षी आहेत. पतंग म्हणजे Kite,
पोपट पण आहेत – त्यांना Parakit म्हणतात, मोठ्ठे पोपट.
सगळंच
पाहण्यासारखं आणि अनुभवण्यासारखं होतं.
मन तृप्त, आत्मा
तृप्त, डोळे तृप्त!
संधी मिळेल
तेव्हा पाहण्यासारखा असा हा अंगठ्याच्या आकाराच्या सुळक्याचा -
किल्ले कर्नाळा!
पुन्हा भेटूया
अशाच एका साहसी वळणावर
तोपर्यंत
अलविदा!
No comments:
Post a Comment